Vị Thế Trong Giao Tiếp

Trong một buổi học từ khóa Thấu Hiểu Giọng Nói, một học trò của tôi đã đúc kết lại toàn bộ nội dung chỉ trong vài dòng ngắn gọn:

Vị thế. Cao: dẫn dắt, đàn áp. Ngang: hợp tác, tranh đấu. Thấp: được dẫn dắt, bị đàn áp... Muốn trên cơ phải có cơ sở... Xác lập vị thế trong giao tiếp để đạt mục đích...

Những dòng tóm tắt tuy đơn giản nhưng đã chạm đến cốt lõi của một khái niệm cực kỳ quyền lực, thường xuyên chi phối mọi tương tác của chúng ta mà đôi khi ta không hề nhận ra: Vị thế

Bạn đã bao giờ bước vào một cuộc họp và cảm thấy mình hoàn toàn "dưới cơ", không dám đưa ra ý kiến? Hay trong một cuộc thương lượng, bạn cảm thấy mình đang hoàn toàn làm chủ tình thế? Đó chính là lúc "vị thế" đang hoạt động. Hiểu và làm chủ được nó chính là chìa khóa vàng giúp bạn đạt được mục tiêu trong giao tiếp.

Ba Cấp Độ Vị Thế: Nhận Diện "Sân Chơi" Của Bạn

Trong bất kỳ một cuộc tương tác nào, chúng ta luôn vô thức hoặc chủ động đặt mình vào một trong ba vị thế cơ bản sau:

1. Vị thế Cao (Kèo Trên): Người Cầm Trịch

Đây là vị thế của người dẫn dắt, người có quyền lực, tầm ảnh hưởng hoặc chuyên môn vượt trội hơn trong bối cảnh cụ thể đó.

• Mặt tích cực (Dẫn dắt): Một người sếp hướng dẫn nhân viên, một chuyên gia chia sẻ kiến thức, một người cha chỉ bảo cho con. Họ sử dụng vị thế cao để che chở, định hướng và tạo ra giá trị cho người khác.

• Mặt tiêu cực (Đàn áp): Khi vị thế này bị lạm dụng, nó biến thành sự áp đặt, coi thường, ngắt lời và không lắng nghe người khác. Đây là kiểu giao tiếp "trên cơ" một cách độc đoán, khiến người đối diện cảm thấy nhỏ bé và bất lực.

2. Vị thế Ngang (Kèo Ngang): Mối Quan Hệ Sòng Phẳng

Đây là vị thế giữa những người có sự tương đồng về quyền lực, kiến thức, hoặc vai vế.

• Mặt tích cực (Hợp tác): Hai người đồng nghiệp cùng nhau giải quyết vấn đề, hai người bạn thân cùng lên kế hoạch, vợ chồng cùng thảo luận việc gia đình. Đây là môi trường lý tưởng cho sự sáng tạo, chia sẻ và đồng thuận.

• Mặt tiêu cực (Tranh đấu): Khi mục tiêu của hai bên đối lập nhau, vị thế ngang biến thành một cuộc cạnh tranh. Đó là cuộc thương lượng giá cả, cuộc tranh luận để bảo vệ quan điểm, hoặc hai ứng viên cùng phỏng vấn cho một vị trí.

3. Vị thế Thấp (Kèo Dưới): Người Tiếp Nhận

Đây là vị thế của người đang ở trong tình thế yếu hơn, cần sự giúp đỡ, hoặc thiếu thông tin so với đối phương.

• Mặt tích cực (Được dẫn dắt): Một học trò lắng nghe thầy giảng, một nhân viên mới tiếp thu hướng dẫn, một người bệnh tin tưởng vào phác đồ của bác sĩ. Ở vị thế này một cách chủ động, bạn sẽ học hỏi và phát triển rất nhanh.

• Mặt tiêu cực (Bị đàn áp): Khi bạn bị ép vào vị thế thấp một cách bị động, bạn sẽ cảm thấy mình không có tiếng nói, ý kiến bị phớt lờ và dễ dàng bị người khác thao túng, lợi dụng.

Nền Tảng Để Xây Dựng Vị Thế "Trên Cơ"

Ai cũng muốn có một vị thế tốt để bảo vệ quan điểm và đạt được mục đích. Nhưng muốn "trên cơ" một cách bền vững, bạn không thể chỉ dùng lời nói suông. Vị thế phải được xây dựng trên những nền tảng thực sự vững chắc:

• Kiến thức & Năng lực: Sự am hiểu sâu sắc về lĩnh vực của bạn là vũ khí tối thượng. Khi bạn là chuyên gia, tiếng nói của bạn tự khắc có trọng lượng.

• Tài chính & Nguồn lực: Không thể phủ nhận, sự độc lập về tài chính mang lại cho bạn quyền lựa chọn và sự tự tin, từ đó tạo ra một vị thế vững vàng hơn.

• Tư duy & Nhận định đúng đắn: Khả năng phân tích tình huống, nhìn ra bản chất vấn đề và đưa ra những quyết định sáng suốt giúp bạn chiếm được sự tin tưởng và nể trọng từ người khác.

• Thành tựu: Những kết quả bạn đã tạo ra là minh chứng rõ ràng nhất cho năng lực của bạn. Nó là "bằng chứng thép" để củng cố vị thế của bạn.

Nghệ Thuật Nâng Cao Vị Thế: Bắt Đầu Từ Sự "Tự Công Nhận"

Vậy làm thế nào để nâng cao vị thế của mình? Câu trả lời nằm ở hai chữ: Thành tựu và Công nhận.

Thành tựu có thể đến từ những dự án bạn hoàn thành, những kỹ năng bạn trau dồi, những vấn đề bạn giải quyết. Nhưng điều quan trọng hơn cả chính là sự công nhận.

• Sự công nhận từ bên ngoài: Lời khen, sự thăng chức, giải thưởng... những điều này rất tuyệt vời nhưng chúng thường không bền vững và nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn.

• Sự công nhận từ bên trong (Tự công nhận): Đây mới là gốc rễ của sự tự tin và một vị thế vững chắc. Đó là khi bạn tự ghi nhận những nỗ lực của mình, tự hào về những gì mình đã làm được, dù là nhỏ nhất. Bạn không cần một ai đó nói bạn giỏi, bạn mới tin rằng mình giỏi.

Để nuôi dưỡng sự tự công nhận này, hãy chủ động đặt mình vào môi trường mà bạn có thể phát huy và tự công nhận chính mình. Đó có thể là một đội nhóm tôn trọng ý kiến của bạn, một công việc cho phép bạn nhìn thấy kết quả mình tạo ra, hay một mối quan hệ mà bạn được là chính mình. Khi bạn ở trong một môi trường độc hại, nơi bạn liên tục bị dìm xuống và mất niềm tin vào bản thân, vị thế của bạn sẽ mãi mãi ở mức thấp.

Lời kết

Vị thế không phải là một thứ cố định. Nó linh hoạt và thay đổi tùy vào từng ngữ cảnh, từng đối tượng giao tiếp. Việc của chúng ta không phải là lúc nào cũng cố gắng ở "kèo trên", mà là nhận thức được mình đang ở đâu, chủ động lựa chọn vị thế phù hợp nhất để đạt được mục tiêu giao tiếp một cách hiệu quả và văn minh.